Bij elke verkiezing (lokaal, provinciaal, Vlaams, federaal én Europees) zijn het de voorzitters, secretarissen en bijzitters in de stem- en telbureaus die de verkiezingen in goede banen leiden.  Burgers die bij verkiezingen worden opgeroepen om te zetelen als voorzitter, secretaris of bijzitter, zijn verplicht om op deze oproep in te gaan. Alleen bij verhindering die men binnen de 72 uur moet melden en bewijzen (bv vanwege werk of verblijf in het buitenland), kunnen bijzitters afwezig blijven. Wie gewoonweg niet opdaagt op de dag van de verkiezingen, riskeert een boete.   Bij stembureaus zetelen een voorzitter, een secretaris, vier bijzitters en evenveel plaatsvervangende bijzitters. Bij telbureaus gaat het om een voorzitter, secretaris, twee tot vier bijzitters en evenveel plaatsvervangers.  In totaal gaat het bij elke verkiezingen om ruim 33.400 mensen voor bijna 8000 stem- en telbureaus. Daarbij zijn de voorzitters en secretarissen niet bij gerekend.

Het nieuwe Lokale Kiesdecreet brengt hierin verandering. Naar analogie met de federale regeling die in maart van dit jaar werd goedgekeurd voor de federale, Vlaamse en Europese verkiezingen, keurde de Vlaamse regering de regeling voor lokale en provinciale verkiezingen goed: wie dus vanaf 2024 twee keer als bijzitter is opgeroepen, kan bij een derde oproep bij de eerstvolgende verkiezingen na 2024 weigeren. Lokale besturen zijn vanaf de verkiezingen van 2024 verplicht om te registreren wie al is opgeroepen als bijzitter. Het doet er niet toe voor welke verkiezingen dit was. Voor voorzitters en secretarissen geldt deze vrijstelling niet.

Registratie

Het systeem gaat in vanaf 2024, maar de facto zal men zich hierop pas vanaf 2030 kunnen beroepen. Dat heeft te maken met het feit dat pas vanaf 2024 systematisch geregistreerd zal worden door de gemeentes in het bevolkingsregister wie al effectief gezeteld heeft in een stem- of telbureau. Die registratie is dus een voorwaarde om het systeem te kunnen doorvoeren. 

Dat de mogelijkheid tot weigering vanaf een derde oproep enkel voor bijzitters geldt en niet voor voorzitters en secretarissen is begrijpelijk: de functies van voorzitters en secretarissen vragen meer expertise en verantwoordelijkheid en daarom is het belangrijk dat men kan rekenen op meer continuïteit en ervaring.

Bart Somers: “Met deze aanpassing van de kiesregelgeving doen we als overheid een geste naar burgers die vanaf 2024 hun burgerplicht tweemaal hebben vervuld. We waarderen hun engagement, maar tonen begrip voor wie een derde keer als te veel wordt ervaren.”