Nieuws

Globaal genomen houden de steden en gemeenten ondanks de drastische stijging van de energie-, personeels- en sociale kosten de begrotingen onder controle. Dat leert een grondige analyse van de begrotingen die 292 van de 300 lokale besturen indienden bij de Vlaamse overheid. Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers: “De lokale besturen tonen zich weerbaar, blijven investeren en houden hun schulden onder controle, ondanks de energiecrisis.”

Energie

De opeenvolgende crisissen zetten druk op de begrotingen van de steden en gemeenten. Niet alleen de energiecrisis maar ook de algemene inflatie zorgen voor sterk stijgende kosten. De ingediende begrotingen van meer dan 97% van de steden en gemeenten tonen aan dat de energiekosten meer dan verdubbelen: van 251 miljoen euro naar 518 miljoen euro in 2022. Voor 2023 verwachten ze een nog sterkere stijging van 241 miljoen euro naar 529 miljoen euro. Voor ’24 en ’25 verwachten ze dat de energieprijzen over hun hoogtepunt heen zijn, met een minder grote, maar nog altijd belangrijke stijging van de kosten tot gevolg.

Personeel

Ook de personeelskosten stijgen sterk. Waar in 2020 de totale kost 5,29 miljard euro was wordt deze voor 2025 op 6,98 miljard euro geraamd. Vergeleken met de ramingen van eind 2021, die voor ‘25 strandden op 6,28 miljard euro is dit een stijging van 700 miljoen euro of 11%. Deze toename van het personeelsbudget zit onder de groei van de effectieve toename van de lonen door inflatie. Sinds eind 2021 werd de spilindex 6 keer overschreden en binnenkort wordt een nieuwe overschrijding verwacht. Voor deze observatie zijn verschillende verklaringen: door de stijging van de levensduurte zijn lokale besturen niet alleen gedwongen om scherper te begroten, ook in het gemeentehuis en op het terrein zijn keuzes gemaakt zoals minder vervangingen van personeelsleden die vertrekken en optimalisatie van de dienstverlening door digitalisering.

Sociale steun

Naast de stijgende kosten voor energie en personeel nemen ook de uitgaven van de OCMW’s in 2023 toe. Ze stijgen met 155 miljoen euro, dit is bijna 20% meer dan het bedrag dat ze eind vorig jaar raamden voor 2023 (836 vs. 681 miljoen euro). Dit kan onder meer verklaard worden door de extra steun die gemeenten geven aan mensen getroffen door de crisis en aan tijdelijk ontheemden uit Oekraïne.

Lokale besturen blijven investeren

De lokale investeringen vallen ook in deze moeilijke jaren niet stil. In tegendeel, gemeenten plannen extra investeringsbudgetten ondanks de crisis. We zien een toename van 390 miljoen euro op het totaal budget dat vorig jaar op 18,18 miljard euro werd geraamd. Ministers Somers: “Gemeenten blijven investeren. Het is belangrijk om vast te stellen dat men niet heeft gekozen voor de gemakkelijkheidsoplossing om lopende rekeningen te betalen door investeringsbudgetten drastisch in te krimpen. De toekomst van de burgers wordt niet opgeofferd aan het heden. Het toont de veerkracht aan van onze lokale besturen.”


Gemeenten behouden globaal genomen financiële balans

Ondanks de stijgende kosten blijven de lokale financiën globaal genomen gezond. De totale schuld stabiliseert en neemt zelfs licht af. Eind 2021 werd de totale schuld in 2025 op 11,68 miljard geraamd. Bij de recent ingediende begrotingen wordt een schuld van 11,60 miljard verwacht in 2025. "De lokale besturen tonen zich een goede huisvader, ook in tijden van crisis. We moeten waakzaam blijven, maar dit biedt perspectief.” aldus Bart Somers. “Niet alleen blijft de totale schuld onder controle ondanks de crisis. We zien dat ook de autofinancieringsmarge, zeg maar het structureel evenwicht stijgt met 57 miljoen euro. Dat is goed nieuws, individuele monitoring van gemeenten blijft echter nodig.”

Voor de schijnbare tegenstelling tussen de stijgende kosten en de gestabiliseerde globale schuld zijn meerdere verklaringen. Vooreest hebben de lokale besturen de voorbije jaren een sterke financiële basis opgebouwd. Vele gemeenten bouwden systematisch een marge in bij het inschatten van uitgaven en ontvangsten. Daarnaast zien we een toename van de inkomsten. Er zijn de gestegen fiscale ontvangsten. Zo worden de belangrijkste belastingen, de aanvullende personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing, automatisch geïndexeerd. Daarbovenop hebben nogal wat lokale besturen efficiëntie-oefening doorgevoerd, onder meer door in te zetten op digitalisering, het beter aflijnen van kerntaken en het beheersen van energie- en personeelsuitgaven.

Tenslotte zijn er natuurlijk ook de extra inspanningen vanuit het Vlaamse niveau. Denk hierbij aan het Kopenhagenfonds voor fietspaden en de extra middelen in het kader van het Lokaal Energie en KlimaatPact. Naast de jaarlijkse groei van het Gemeentefonds van 3,5% heeft de minister van Binnenlands Bestuur voor de komende drie jaar in totaal 370 miljoen euro bijkomend vrijgemaakt om lokale besturen te ondersteunen.

Op lange termijn zal er verder moeten bekeken worden op welke manier de nodige efficiëntiewinsten kunnen geboekt worden om de begrotingen ook in volgende legislatuur op koers te houden. Fusies zijn daarbij alleszins één van de mogelijke oplossingen.

Besluitend vraagt minister Somers de lokale besturen om erg waakzaam te blijven. “We zitten in een heel volatiele internationale, economische en financiële omgeving. Onzekerheden mogen besturen niet verlammen”. Hij raadt lokale besturen aan goed te blijven monitoren.